Чеченский язык 6 класс сочинение мухтар

              МУНИЦИПАЛЬНОЕ
БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

«СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА ИМ
М.М.МЕРЖУЕВА С.БАМУТ»

ФОНД

ОЦЕНОЧНЫХ СРЕДСТВ

Классы:
5 -10

Учитель:
Заурбекова Мадина Умаровна

Перечень оценочных средств

 Паспорт фонда оценочных средств

по учебному предмету чеченский язык

Класс: 6 класс

                                            
Талламан болх

                                           
«М1аьчиг».

     
М1аьчиг  маьждиган  майдана кхаьчча,  кхузахь гулбелла бара берриг
гатиюьртахой.  Беак1ов   цостуш тобинчу г1амаран можачу т1улгах боьттинчу 
маьждиган лекхачу пенаца диллинчу  дукъо  т1ехь 1ара юьртан тхьамданаш.

Вокх-
воккхачо  царна уллохьа шен-шен  меттиг д1алоцуш, юккъехь беса гуо буьтуш,
д1ах1иттира нах.  Царна юккъехь бара хено  тишбина , шуьйра накхош хьулдина 
к1айн мажош йолу баккхий нах, г1еметта х1иттина  къонахий, х1инцца маж- мекх 
даладоьлла кегийраш. Даима санна, х1ора веанера герзах воьттина:  беркъачу
барзакъна т1ехула йихкина шаьлтанаш,  коча тийсина тарраш, доьхкарех йоьхкина
тапчанаш.

  
 Наггахь волчун букъа т1ехьа вертанан беттанаш чохь-  барх1 са  болу мажарш. 
Кхоьлина яра къонахойн яххьаш.  Уьш синтемза хьуьйсура полковникаша  къамел
долоре. Ткъа вуьйш  шекбоцуш лаьттара.  Малхехь лепара белшаш  т1ера дашо варкъ
диллина  погонаш. Лергашна  лаха  довллалц  дуькъа, хьийна  гиччойн кандуьтуш,
ц1ена яьшна мажош, юьхьигаш ирхъхьийза  мекхаш.                           

                                                                               
 (124 дош)     (А. Айдамиров).

Изложени

«Ча
а, зударий а»

Хьесап:

1.Кабехий,Бикатуй
хьуьнах яхар.

2.Бикатуна
карийна кхораш.

3.Церан
чанах кхерабалар.

   Кабехий,Бикатуй
яхара хьуьнах  хи чу бохка кхораш лахьо.Лекха а, буьрса а яра хьун. Ширчу
некъашкахула, хьуьнан кхораш лоьхуш, генна д1аяхара и шиъ. Ирзу тайпа цхьана
майдана кхаьчча,саттийна охьабан боллуш кхор карийра цу шинна.Маьлхан
серлонгахь, лоппаргаш санна, лепара ношбелла кхораш.Кхуран к1ело хьешна яра.
Наггахь а кхор ца битинера охьаэгначех. Лохо кондарш д1а а, схьа а кегош,
леррина лехча ши кхоъ ношбелла кхор карийра Бикатуна.Церг а тоьхна хьаьжча, чам
тайра цунна.

    -Эх1 , х1орш
ч1ог1а дика чам болуш кхораш бу! — кхура т1е хьалахьаьжира Кабеха.

   -Х1ара х1ун ду?
Цхьа адамаш леллачух тера ма ду кху к1елхула. Т1ехь саттийна кхораш а бу.

   -Же,шимма а т1е
яьлла,массо а га ластош, кхораш охьаэго беза вайшимма,-аьлла, хьалаелира и ши
зуда.

    К1ело юьззина
кхораш охьаэгийра цу шиммо.

    Ши зуда охьа а
йоьссина, кхораш лахьо йолаелча, юьстах хьуьн чохь татанаш хезира цу
шинна.Ладуьйг1ира шина зудчо.Я ча, я нал , я  бежна- цхьаъ хила еза-кх и
татанаш дийриг аьлла хеттачу хенахь, т1аьхьарчу когаш т1е ира а х1оьттина,
чуьхьаьдда йог1ура ча.

   -Ва-а, орца
дала!!!…-маьхьарий а хьоькхуш, кхин х1ун чохь ца соцуш,едда ц1а еара и ши
зуда.

   Едда ши зуда
кхин тергал а ца еш, адамо санна, меллаша схьа а лехьош, кхораш баа охьахиира
ча.

Талламан болх

«Воккха стаг Бисолтий, жима Хьамзаттий».

Бераш а доцуш, шаьшшиъ 1аш дара доккха ши
стаг: Бисолтий, Салехьаттий.

   Дечке ваха
тохавеллера воккха стаг Бисолта. Цуьнан лулахочун Дудин Хьамзат ц1е йолуш к1ант
вара 6-чу классехь доьшуш. Хьамзат а вахара Бисолтица хьуьнах.

   Доккхачу хи
йисте д1акхечира и шиъ. Башха кхерам боцуш дехьавелира Бисолтий, Хьамзаттий.
Бисолтас дечкийн баххьаш ц1андора. Ткъа Хьамзата ц1андина генаш цхьана метте
т1ек1ел дохкура.

  Дашаза дисинчу
лайн майданаш т1ехь йолу олхазарийн ларш къестайора Хьамзата.

  Х1ара хьаьжой
байинчу ч1ег1аган ю, х1ара къоьзачу ч1ег1аган ю, х1ара мошанан ю, — бохуш,
воккхачу стагана гойтура цо уьш.

  -Хьуна стенах,
муха евза уьш?

  _Ас тидам бина
церан, д1адаханчу экханан, олхазаран лоре а хьоьжуш. Ж1аьлин¸цхьогалан, берзан,
кхидолчу акхаройн, олхазарийн а лараш къастало соьга. (Х-А.Берсанов)

                       
                                                                                                                                                                                                                                   Грамматически
т1едиллар:  

1. Синтаксически къастам бе пхоьалг1ачу
предложенина.

2. Схьаязде мухаллин билгалдешнаш. Дийца
церан терахь, дарж , дожар, класс, легар.

Шеран
талламан болх

«Дай,
к1анттий».

         Иза дара
ткъа шо хьалха. Шийла 1а дара лаьтташ. Юьрта ваханчуьра ц1а вог1уш вара со сайн
деца. Доккха диллинчу лайх сакъералуш, лайла лелхаш вог1учу суна цкъа вулий дов
деш, т1аккха велалуш, хьалха д1аоьхура дада. Г1алара жимма схьаваьлча, гуш
хуьлура юрт. Иштта, жимма юьртара схьаваьлчяа, гуш хуьлура г1ала а. Дуьхьал
вог1уш стаг хилча, иза геннара гора.

   -Хьуьлла йог1у
зуда гой хьуна? — хаьттира дадас. – Цо хьайна х1ун эр ду хаьий хьуна?

   — Х1ун эр ду? –
дена юххе х1оьттира со.

   -Хьо вон лелаш
ву эр ду, д1ахьажал хьайга, хьох верриг лайх вуьзна. Куьг тохий д1адаккха иза,
вашор ву хьо, — реза воцуш корта ластийна, д1аволавелира
да.                                                                                                                                                   
(I. Дадашев)

Талламан болх

« Олхазарийн дуьне.»

   
Берахь дуьйна   хилла  со  олхазарш  дезаш. Х1инца  воккха  мел  хили  а,
ч1аг1луш  схьабог1у  сан  цаьрга  болу  безам.  Царех   вуно ч1ог1а 
самукъадолу  а  сан.  Дала  ма-кхоллара, ц1ена, исбаьхьа  ду  олхазарийн дуьне.
И дуьне девза-черан   синош   даима  а  сирла, ц1ена  хир  ду , Дала  азаллехь 
кхоьллина  ма-хиллар. 

  
Сан  дов  хилла  олхазарийн  бенаш  дохош  болчаьрца, уьш   лазош, заь1апдеш 
болчаьрца.  Уьш  адамех  теша, ткъа  цхьадолу  адамаш    къиза   хуьлу цаьрца, 
къинхетам  бохург  х1ун  ду  а  ца  хууш. Делах  ца   кхоьру  хир  бу-кх  уьш.

  
Олхазарша,  пайда бар  бен,  зен  ца  до.Уьш  ца хилча  сагалматаш  дебар  яра.
Ораматийн  дуьне  г1ийла  хир  дара  я  хиллане  а  хир  а дацара.

  
Олхазарш  вайх  тешна  ду,-вай  царех  тешна  ду. Дуьненахь  Дала  мел
кхоьллина  х1ума  вовшашца  йоьзна  ю.

Изложени

«Гуьйренан юьхь»

Хьесап:

«Бутт
1аржлуш лаьттара».

«Иза
яра гуьйре юлу зама».

«Уг1уш
юьртахь ж1аьлеш летара».

«Нохчийн
юьртахь ж1аьлеш летара».

      
Т1е к1урз биллинчу тхевнах терачу стиглара бутт, иккхинчу кехат латийна, шиша
т1ехь долу чиркх, мехкдаьтта кхачийча санна, д1абайра : ткъа седарчий-м
тоххарехь гучуьра д1адевллера.

      
Буьйса т1етт1а 1аржлуш лаьттара  : мохо схьалоьхку мархаш, лаьтта т1е буьззина
бода х1оттош, 1аь1аш яра. Из яра нохчийн ярташкарчу ц1енош чохь, товхашна
хьалха а хевшина, 1аьржа б1аьргаш долчу бараша, г1ийлачу ц1ергахь херца а
хоьрцуш, хьажк1аш йотту зама. Теркаца г1ум г1аттош, хьекха болабелира цхьа ирча
мох. Ткъес деттаран лепарехь гуш хуьлура лаьхьанах терачу, г1ашший, генашший
д1аидочу, цу Теркан асанан масаллий, аьрхаллий, лаьтта т1ехула акхтаргашший,
дог1ано етта тулг1енашший. Дохк санна юькъачуй, оцу буса инзаре акхачуй хьуьнхахь,
дезачу а, дег1е зуз доуьйтучу а озанца, шен к1езех хаьдча санна, уг1уш борз а
хезара лахахьуо хин йистехь. Цуьнан уг1ар, дог1анца дера хьоькхучу мохан уг1арх
д1а а оьй, цхьаъ хуьлий д1адахлора цкъа, юха а къаьстара, д1аоьра т1аккха а.
Оцу лерг г1елдчу, дог те1очу г1аранна юккъехула наг-наггахь, халла, къорра
схьахедара .Теркал дехьарчу нохчийн юьртахь ж1аьлеш летар.

   
Буьйса йоьхна еанера.

Изложени

«Мухтар»

   1уьйранна
школе воьдуш вара Мухтар. Маржанг1еран кет1а нислушшехь, берийн мохь хезира
цунна. Саца а сецна, ладуьйг1ира Мухтара бакъонца тийшира иза кхераделлачу
берийн аьзнаш хиларх. Кхин хьем ца беш, ведда ц1ийнан не1аре вахана, и схьаелла
г1оьртира Мухтар, амма схьа ца еллаелира, чухула дог1а тоьхна хиллера цунна.  
Т1аккха ведда коре а вахна, корах чухьаьжира к1ант чохь буькъа к1ур, бара.
Хиира Мухтарна чохь ц1е яьллий.            Г1уллакх мало ян а, я т1аьхьататта
йиш, йолуш дацара.

   «Же, Мухтар, сих 1алела! Г1о де
берашна, к1елхьара даха уьш» – бохура цо ша шега. Буй тоьхна, ангали а дохийна,
коран ши дакъа схьа а диллина, маьнги к1елахь мохь оьхуш 1ен йо1 араяьккхира
цо.

    Ц1ийнан цхьана сонехь, бертал а
воьжна, г1ийла узарш деш 1уьллу жима к1ант а ара ваьккхира. Юха, ведда ураме а
ваьлла, шен доггаха  мохь бетта велира: «Орца дала! Ц1е яьлла, ц1а догуш
лаьтта», – бохуш. Цуьнан мохь хезна лулахой а, урамехь нисбелла нах а 
схьахьаьлхира. Цара догучуьра ц1енош а, дукхах йолу чуьра х1умнаш а к1елхьараехира.           

Талламан
болх

«Юьртахь
суьйре»

    Луьстачу хьаннаша хазбинчу ломан
к1ожехь 1уьллура Мусин-К1отар.1аламан хазалло кхелинчу оцу жимачу юьрта
юккъехула чекхдолура лекхачу лаьмнашкара охьадог1у г1овг1ане шовда. Инзаре хаза
хуьлура кхузахь суьйре.

    Шовданаш декар,олхазарийн
эшарш,дежийлашкара ц1ехьа дирзинчу уьстаг1ашний , гезаршний дуьхьал уьдучу
1ахарийн буьхьгийн 1ехар, ловзуш лелачу кегийчу берийн аьзнаш.Уьш дерриге а
вовшвех оьй, синкъераме г1ар кхоллалора.Иза лаьмнаша д1аузий,стамйой,1аннашкахула
чекхйоккхура.

   Гонахарчу ярташкарчу кегийчу нахана а
хазахетара Мусин-К1отар.Цуьнан коьртачу бахьанех цхьаъ цхьаъ дара куц
а,г1иллакх а оьздангалла а цхьанадог1уш болу мехкарий кхузахь дукха хилар.  (
80дош)             

Сочинени: «Сан хьоме Даймохк»

Сочинени: «Ларде вайн 1алам?»

Сочинени:  «Сан дика доттаг1а»                                               

Светило науки — 33 ответа — 0 раз оказано помощи

На русском. Ни для никого не секрет, что каждый человек уникален по-своему. Но всех людей объединяет одно: все мы обладаем собственным мнением, уникальным характером и набором качеств, которые и формируют нашу личность с самого раннего возраста. В человеке элегантно считаются как темные так и, светлые стороны его индивидуальности. Но также попадаются и такие особенности характера, которые мы тяжело отличим, в силу того, что они очень похожи друг на друга, или одно вытекает из другого. Примером такого явления служит гордость и гордыня. Эти два понятия являются неотъемлемой составляющей нашей жизни, но лишь с одной разницей. Гордость — это хорошо, а гордыня — это плохо. И поэтому, очень важно найти ту грань между черным и белым, между хорошо и плохо. Ибо гордый человек с легкостью может превратиться в личность высокомерную и заносчивую. Тем самым отталкивая от себя людей и делают их жизнь невыносимой.
Но для начала стоит более подробно понять, что же на самом деле представляют собой эти два похожих на первых взгляд понятия, и таких разных по своему содержанию.
Гордость — это одно из человеческих качеств, которое означает адекватную оценку собственного достоинства. Люди соблюдают моральные рамки, правила этикета и тем самым они сохраняют свою гордость перед лицом других. В человеке с детства родители прививают любовь к Родине, гордость за свою страну или государство. Гордость — это правила поведения, привитые моральными рамками и понятиями.
Гордыня же в свою очередь, это отрицательное качество. Это тщеславие, заносчивость, высокомерие, излишняя амбициозность и педантичное отношение к людям. Все эти качества и есть гордыня. Но самое парадоксальное, что плохое это часть хорошего. А именно гордыня — это некий концентрат гордости. Человек страдающий завышенной самооценкой, стравивший себя превыше всех, унижающий чужое достоинство посредством преувеличения своей значимости, жертва гордыни, которая как снег обрушилась на его голову.
Поэтому очень важно оставаться гордой личностью, но при этом быть гуманным к человеческим порокам и недостатками, чтобы не заболеть болезнью, под названием гордыня. 
На татарском. Ни өчен беркемне дә сер түгел, һәр кеше үзенчә уникаль. Тик барлык кешеләрне бер нәрсә берләштерә: без барыбыз да обладаем балалары өчен үзләре фикере, уникаль характером һәм җыелмасын сыйфатлар, һәм алар формалаштыралар безнең шәхес белән, иң иртә яшьтәге. Кешедә элегантно булып санала ничек темные дә, якты яклар аның индивидуальности. Әмма шулай ук элђкми һәм мондый үзенчәлекләре характердагы, алар без авыр отличим, үз көченә моннан тыш, алар бик тә бер-берсенә охшамаган, яки бер вытекает бер башка. Үрнәк мондый күренеш булып хезмәт итә горурлык һәм гордыня. Бу ике төшенчә аерылгысыз өлеше безнең тормыш, тик, бары тик бер аерма. Горурлык — бу яхшы, ә гордыня — бу-начар. Шуңа күрә, бик мөһим табарга ту грань арасында черным һәм белым арасында яхшы һәм начар. Чөнки гордый кеше белән легкостью ала превратиться бу шәхес высокомерную һәм заносчивую. Шуның отталкивая нче үзләрен кешеләр эшли, аларның тормышын невыносимой.Тик әүвәл тора җентекләп аңларга, нәрсә чынлыкта коммунистлар үзе бу ике похожих беренче карашка төшенчәләр һәм шундый төрле үзенең эчтәлеге буенча. Горурлык — ул бер сыйфатлар, ул аңлата адекватную бәя үз абруйны. Кешеләр соблюдают әхлакый кысалар, кагыйдәләрне белүе һәм шуның белән алар саклыйлар, үз горурлыгы алдында йөзе башка. Кешедә кечкенәдән әти-прививают туган илгә мәхәббәт, горурлык, үз иленә яки дәүләт. Горурлык — ул үз-үзеңне тоту кагыйдәләре, привитые моральными кысалары һәм понятиями. Гордыня исә, үз чиратында, бу-тискәре сыйфат. Бу тщеславие, заносчивость, высокомерие, үз-амбициозность һәм педантичное мөнәсәбәт кешеләргә. Барлык шушы сыйфатлары бар гордыня. Ләкин иң парадоксальное, бу начар бу өлеше яхшы. Ә нәкъ менә гордыня — бу ниндидер концентрат горурлык. Кеше страдающий завышенной самооценкой, стравивший үзен мөшрикләрнең барлык унижающий чужое өстенлеге аша преувеличения, үз әһәмияте, корбаны гордыни, ул кар кебек обрушилась аның башын. Шуңа күрә бик мөһим калырга гордой шәхес, әмма шул ук вакытта булырга гуманным к кеше порокам һәм кимчелекләре булган өчен түгел заболеть болезнью, дип исемләнгән 

Серия: «Мухтар Ауэзов. Собрание сочинений в 5 томах»В 1-й том Собрания сочинений Мухтара Ауэзова входят рассказы и повести 1921 — 1947 гг. Наряду с широко известными произведениями, такими, как «Выстрел на перевале», «СерыйЛютый», «Стойкое племя» и другими, в том вошли произведения, впервые издающиеся на русском языке («Три дня», «К вершинам»), повесть «Лихая година», известная только в журнальной публикации. В рассказах и повестях 1920-х годов писатель изображает жизнь казахского народа до Октябрьской революции; произведения 30-40-х годов целиком посвящены современности, становлению и развитию в Казахстане новых, социалистических отношений. Рассказы и повести М. Ауэзова интересны картинами самобытной степной природы и народного быта, остротой и напряженностью социальных конфликтов. Том 2. Центральное произведение Мухтара Ауэзова роман-эпопея «Путь Абая» состоит из двух романов — «Абай» и «Путь Абая» (каждый в двух книгах). Во второй том Собрания сочинений М. Ауэзова входит роман «Абай». Эпопея «Путь Абая» посвящена…